Học để làm…gì?
Lễ
tốt nghiệp của sinh viên Đức. Ảnh; Internet
Đây là câu hỏi có giá billion (ngàn
tỷ) đô la vì sinh viên Mỹ đang nợ ngần ấy. Nếu học xong không biết làm gì, một
ngàn tỷ kia thật pha phí.
Việt Nam: Học để làm quan
Chả hiểu bây giờ các bậc cha mẹ
khuyên con học để làm gì. Nhưng ngày xưa, những năm 1960, tôi được đấng sinh
thành nhắc nhở, con cố học giỏi để làm cán bộ, “một người làm quan, cả họ được
nhờ”, bố mẹ đỡ đầu tắt mặt tối.
Thỉnh thoảng họp phụ huynh, bố tôi vui,
tên con được xướng trên hội trường, vì con là học sinh tiên tiến, các cụ tràn
trề hy vọng. Mấy năm du học, cả nhà tin đứa con sẽ làm nên, nhất là khi bảo vệ
xong PTS ở Bulgaria (1988).
Nhưng rồi thời bao cấp nghèo khó,
giấc mơ của hai vợ chồng già sau lũy tre làng cứ lụi dần, vì con về thăm quê,
vẻ ngày càng đói hơn, quần tích kê mông, xe đạp rách nát lốp, mặt hom hem thiếu
đói. Đôi khi mẹ còn dúi vài cân gạo lên sau xe, khi quả trứng, rồi ước ao, con
cố phấn đấu vào đảng, thế nào cũng làm quan, ánh mắt bà cứ sáng lên.
Hai cụ không biết rằng, chức “quan”
cao nhất của tôi ở Viện Tin học là chủ tịch Công đoàn, chuyên lo ma chay, cưới
xin, thăm các bà đẻ, các chị bị sảy thai, hành kinh không đều.
Sau này có của ăn đôi chút, về thăm
quê, tôi thuê xe hơi cho tiện. Cha mẹ, họ hàng đoán, chắc anh Cua làm to lắm,
có ô tô đưa đón, lái xe đợi đầu đường. Nhưng có người mách, anh này ở Hà Nội
chẳng làm vương tướng gì đâu, nghèo lõ đít ấy mà.
Các cụ than, con nhà người ta, có
đứa không tốt nghiệp cấp 3, chẳng đi đâu, thế mà xe đón xe đưa, làm quan gì ở
huyện, ở tỉnh, mỗi dịp tết đến, nhà cứ nườm nượp. Rồi tự an ủi “con sãi ở chùa
lại quét lá đa”, người xưa cấm sai.
Đúng là nhìn người chức quyền hiện
nay rất giầu có, học để làm quan là giấc mơ Việt. Giấc mơ có thật, ở mọi ngõ
ngách làng quê. Nếu ai đó nói, học để làm người thì các cụ sẽ thở dài, làm
người ai chả làm được, làm quan mới khó. Đi học mà không nên vương tướng, đổ
cơm cho chó còn hơn.
Giấc mơ làm quan của người Mỹ
Người Mỹ hay bất kỳ một dân tộc nào
cũng vậy, nếu được tự lựa chọn làm quan, chắc ai cũng thích. Rất hiếm người
thích làm quân.
Luck đi học trường làng có bài luận
“Em sẽ làm gì nếu được làm Tổng thống một ngày”. Bài của Bin “Nếu em là Hiệu
trưởng, em sẽ làm gì”. Đó là những gợi mở cho tuổi thơ ấu muốn trở thành lãnh
đạo.
Họp phụ huynh, gặp bạn bè, cha mẹ
cũng hay khoe, con làm lớp trưởng, trưởng nhóm, ánh mắt cứ sáng rực. Có người
cố tình cho con đi học muộn chút, vì trong lớp, đứa lớn tuổi hay thành team
lead (trưởng nhóm), mầm mống lãnh đạo tương lai.
Nhưng với thời gian và sự hiểu biết,
tuổi thơ ấy chẳng còn nghĩ đến chức Hiệu trưởng hay Tổng thống, dù giấc mơ
thành lãnh đạo thế giới cũng rất đáng trân trọng, nhưng nói chung, không phải
em nào ra trường cũng thành lãnh tụ.
Nói chuyện với các bạn Mỹ, hầu hết
đều nói, các cháu học gì là tự lựa chọn, bố mẹ không can thiệp nổi. Có cháu học
siêu về tin học, bỗng xin nhờ bố mẹ đứng tên vay vài chục ngàn của ngân hàng,
mở gara sửa xe hơi. Cháu bảo, ở Mỹ, có 320 triệu người sở hữu 350 triệu xe hơi.
Học được nghề này không bao giờ thất nghiệp. Vào Harvard tốn cả nửa triệu đô,
ra trường chắc gì đã xin được việc.
Anh bạn có cô con gái du học Canada
trong khi ở Maryland thì trường ĐH cũng thuộc về có sừng có mỏ ở nước Mỹ. Học
được một học kỳ, bỗng đòi về vì bên đó tuyết gần như quanh năm.
Về Maryland, học được một năm, lại
đòi đi học viện Âm nhạc Boston, học phí 70.000USD năm, bố mẹ than trời. Hỏi học
nhạc để làm gì, cháu bảo vì thích. Thế mới khốn đời người nuôi dưỡng.
Vài đồng nghiệp cũng mơ giá như con
mình làm gì đó, supervisor, manager, director… nhưng họ cũng nói, làm gì thì
làm, có tiền tự nuôi sống là OK, thừa chút giúp người khác, thừa nhiều giúp
nhân loại.
Ở đâu cũng thế, có quân, có tướng,
có lãnh đạo, có cấp dưới, có trí thức, có công nhân, có dân thường. Toàn tướng
cả lấy ai làm quân.
Người Mỹ bàn về mục đích của học hành và giáo dục
Người Mỹ cũng băn khoăn giống VN ta,
mục đích giáo dục là gì. Trải qua mấy thế kỷ, vẫn tiếp tục hỏi, học để làm gì.
Học làm người hay học để học tiếp, học để kiếm tiền, học để xây dựng…CNXH Hoa
Kỳ. Hỏi 100 người về mục đích đi học có 101 câu trả lời.
Xin lấy một sơ đồ trên mạng internet nói về sự thay đổi về khái niệm giáo dục Hoa Kỳ
qua các thời kỳ. Dịch tạm cho bạn nào không biết tiếng Anh. Nhờ các bạn đóng
góp thêm.
Nguồn:
Inforgraphics
Cách đây gần một thế kỷ (1930 – Good
Citizenship: The Purpose of Education – người công dân tốt – mục đích của giáo
dục), đệ nhất phu nhân Eleanor Roosevelt từng nói, đây là câu hỏi luôn đau đầu
các học giả, giáo viên, các chính khách, các trí thức”.
Năm 1934, người ta đã bàn về mục
đích của giáo dục, đó là dạy cho thế hệ trẻ những thứ họ cần để tự phát triển,
một cách hệ thống để tham gia vào xã hội, đó là cách tiếp cận từ thời Hy Lạp cổ
đại đến thế giới hiện đại (1930).
Năm 1948 Martin L King cho rằng, chức
năng của giáo dục là dạy người ta suy nghĩ liên tục và có cách nhìn phê phán.
Tuy nhiên, nếu giáo dục chỉ dừng lại với tìm ra sự tiện lợi cho mình thì đó là
sự nguy hại của xã hội. Tội ác lớn nhất là trang bị cho con người những lý do
để hành động mà không quan tâm đến đạo đức. Tri thức chưa đủ, mà tri thức cần
với nhân cách, đó là nền giáo dục hoàn chỉnh.
Tới năm 1957, quan niệm rõ ràng hơn
trong các trường tại Mỹ, đó là dạy con người sống có đạo đức, sáng tạo, lao
động năng suất cao… trong một xã hội dân chủ.
Năm 1964 giáo dục chuyển từ mục đích
tạo ra xã hội biết đọc biết viết thành một cộng đồng biết tự học.
Tới năm 1991, người ta đã tổng kết,
từ thời cổ đại, giáo dục luôn là mục đích tạo ra con người theo đúng nghĩa,
phát triển trí tuệ, phục vụ những yêu cầu của xã hội, đóng góp vào kinh tế, tạo
ra nguồn lao động, chuẩn bị cho thế hệ trẻ những bước tiến thân, nhằm thúc đẩy
một xã hội hay một chế độ chính trị.
Nói Mỹ giáo dục không vì chính trị
cũng không hoàn toàn chính xác.
Vĩ thanh
Có lần Luck và Bin hỏi, con đi học
để làm gì. Lão bố nghĩ về ông bà ở Ninh Bình, nay đã khuất núi, từng khuyên,
học để kiếm cái nghề, nuôi thân, nuôi gia đình tương lai, đừng về nhà xúc gạo
của mẹ nghèo như bố chúng ngày xưa. Thế là thành công lắm rồi.
Bây giờ, các bác hang Cua nên bàn,
con cháu đi học có mục đích như thế nào, đừng bàn chuyện cao siêu triết lý giáo
dục cho mệt. Quí bạn đọc kể chuyện nhà mình cho vui vì đó mới là cuộc sống.
Nếu ai giỏi tiếng Anh, viết thêm vào
phần mũi tên lượn ngoằn ngoèo, đang ở năm 1991, trong sơ đồ trên, gửi cho Bộ
Giáo dục Hoa Kỳ, có khi được giải Nobel. Nếu như thế mục đích học đã thành công
ngoài sức tưởng tượng :)
HM. 4-2-2015
